Krajobraz gospodarczy w całej Europie wyraźnie nagradza wyższe wykształcenie, a absolwenci uniwersytetów konsekwentnie osiągają wyższe dochody niż osoby z niższym wykształceniem. Ta dysproporcja, choć obecna na całym kontynencie, wykazuje znaczące zróżnicowanie regionalne i jest kształtowana przez złożoną interakcję polityki krajowej, struktur rynku pracy i modeli społecznych. Zrozumienie tych dynamik jest kluczowe dla decydentów i osób poruszających się po ewoluującym krajobrazie gospodarczym.
Dane Eurostatu pokazują, że w 2024 roku mediana rocznego dochodu netto rozporządzalnego w Unii Europejskiej, skorygowana o wielkość gospodarstwa domowego, wynosiła 21 644 euro. Ta kwota, reprezentująca dochód dostępny na wydatki lub oszczędności po odliczeniu podatków i innych potrąceń, jest zróżnicowana w zależności od poziomu wykształcenia. Osoby z wysokim poziomem wykształcenia (poziomy 5-8 ISCED) zgłaszają medianę dochodu netto w wysokości 29 490 euro. Jest to kontrast w porównaniu do 21 401 euro dla osób z wykształceniem średnim (wyższe wykształcenie średnie i policealne, poziomy 3-4 ISCED) oraz 17 517 euro dla osób z niskim wykształceniem (wychowanie przedszkolne, podstawowe i niższe średnie, poziomy 0-2 ISCED). W rezultacie absolwenci uniwersytetów w UE zarabiają około 38% więcej niż osoby z wykształceniem średnim i 68% więcej niż osoby z niskim wykształceniem.
Premia zarobkowa związana z dyplomem uniwersyteckim, w porównaniu do średniego poziomu wykształcenia, wykazuje zauważalne zróżnicowanie regionalne. Premia ta waha się od skromnych 6% w Islandii do znaczących 62% w Turcji. W obrębie UE różnica wynosi od 15% w Austrii do 57% na Litwie. Wyłania się wyraźny wzorzec, z krajami Europy Wschodniej i Południowo-Wschodniej wykazującymi generalnie wyższe premie zarobkowe. Kraje takie jak Litwa, Albania, Rumunia, Bułgaria, Czarnogóra, Łotwa i Serbia zgłaszają znaczące korzyści dochodowe dla absolwentów uniwersytetów. Natomiast kraje nordyckie i części Europy Środkowej, w tym Islandia, Norwegia, Szwecja, Dania i Austria, wykazują mniejsze różnice, co wskazuje na bardziej skompresowany rozkład dochodów w zależności od poziomu wykształcenia.
Analiza różnicy dochodów między wysokim a niskim poziomem wykształcenia ujawnia jeszcze większą dysproporcję w UE, osiągającą średnio 68%. Różnica ta dramatycznie rośnie w kilku krajach Europy Wschodniej, gdzie absolwenci uniwersytetów mogą zarabiać ponad dwukrotnie więcej niż osoby z niskim wykształceniem. Bułgaria, na przykład, odnotowuje niezwykłą różnicę wynoszącą 178%. Kraje te często charakteryzują się niższymi płacami minimalnymi, co przyczynia się do tej wyraźnej dywergencji dochodów. W przeciwieństwie do tego, kilka krajów Europy Zachodniej i Północnej, w tym Islandia, Norwegia, Dania, Finlandia, Holandia, Szwecja, Słowenia i Austria, wykazuje lukę zarobkową między wysokim a niskim wykształceniem poniżej 50%.
Kilka czynników przyczynia się do tych zróżnicowanych luk zarobkowych. Projekt systemów podatkowych i transferowych odgrywa znaczącą rolę, ponieważ zgłaszane kwoty dochodu netto są kwotami po opodatkowaniu i po transferach. Różnice w stawkach podatku dochodowego od osób fizycznych w całej Europie, z wyższymi stawkami powszechnymi w krajach nordyckich i niższymi w Europie Wschodniej, mogą wpływać na dysproporcje dochodów netto. Ponadto, struktury rynku pracy, w tym siła związków zawodowych, powszechność układów zbiorowych i jakość środowisk pracy, są kluczowymi czynnikami determinującymi.
Modele Społeczne i Systemy Edukacji
W krajach o mniejszych lukach zarobkowych, takich jak kraje nordyckie, Holandia i Austria, silne sieci bezpieczeństwa socjalnego, kompleksowe świadczenia i aktywne polityki rynku pracy przyczyniają się do bardziej równego podziału dochodów. Jak zauważył dr Gabriel Zajur, ekspert społeczny Europejskiej Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej, mniejsza premia jest często świadectwem udanego modelu społecznego, a nie niedociągnięcia w szkolnictwie wyższym. W krajach takich jak Niemcy, Austria i Szwajcaria, podwójne systemy kształcenia i szkolenia zawodowego (VET) skutecznie integrują osoby z niższym wykształceniem na dobrze opłacanych stanowiskach, tym samym zmniejszając lukę dochodów absolwentów bez rozległej redystrybucji. Odwrotnie, szersze luki w innych regionach są często związane ze słabszymi sieciami bezpieczeństwa socjalnego, większymi nierównościami dochodów między sektorami gospodarki, wyższym poziomem zatrudnienia nieformalnego i większą koncentracją małych firm.