Koło Podbiegunowe, obszar o kluczowym znaczeniu strategicznym i bogaty w zasoby, coraz bardziej staje się areną globalnej rywalizacji geopolitycznej i geoekonomicznej. Podczas gdy Rosja historycznie dominowała w tej lodowatej przestrzeni, ponowne skupienie uwagi przez państwa zachodnie, zwłaszcza USA i NATO, intensyfikuje walkę o wpływy, prowadząc do wzrostu napięć i manewrów strategicznych ze wszystkich stron.
Trwała dominacja Rosji w Arktyce
Przez dziesięciolecia Rosja umocniła swoją pozycję jako dominującego gracza w Arktyce. Jej rozległa linia brzegowa Arktyki, rozciągająca się na ponad 22 990 mil i obejmująca 53% wybrzeża Oceanu Arktycznego, podkreśla jej znaczące roszczenia terytorialne. Około 2,5 miliona Rosjan mieszka i pracuje w regionie, głęboko integrując Arktykę z gospodarką i tożsamością narodową. Kluczowe czynniki napędzające gospodarkę to wydobycie ropy naftowej, gazu i minerałów, prężnie rozwijające się branże rybołówstwa oraz krytyczna infrastruktura transportowa i logistyczna, a zwłaszcza Północna Droga Morska. Ten szlak żeglugowy, łączący Europę i Azję, oferuje znacząco krótszy czas tranzytu i jest kluczowy dla rosyjskiego handlu. Poza interesami ekonomicznymi, Arktyka jest miejscem stacjonowania rosyjskiego morskiego potencjału odstraszania nuklearnego oraz sieci baz wojskowych, lotnisk i specjalistycznej floty lodołamaczy, co wzmacnia jej strategiczną postawę bezpieczeństwa.
Eskalacja napięć geopolitycznych
Moskwa z dużą obawą patrzy na rosnące zainteresowanie Zachodu Arktyką. Wypowiedzi ówczesnego prezydenta USA Donalda Trumpa dotyczące Grenlandii oraz zwiększone ćwiczenia wojskowe NATO w regionie szczególnie wzbudziły gniew Rosji. Prezydent Rosji Władimir Putin publicznie wyrażał obawy, że kraje NATO przekształcają Daleką Północ w potencjalną strefę konfliktu. Po dużych ćwiczeniach NATO w Norwegii, w których uczestniczyły wojska z wielu państw sojuszniczych, rosyjska Flota Północna, odpowiedzialna za obronę Arktyki, rozpoczęła własne ćwiczenia z udziałem licznych okrętów i personelu. Putin podkreślił, że choć znaczenie Arktyki dla Rosji i świata jest niezaprzeczalne, rywalizacja geopolityczna i walka o wpływy niestety eskalują.
Ekspansja gospodarcza i wpływ sankcji
Arktyka znacząco przyczynia się do rosyjskiej gospodarki narodowej, stanowiąc 7,5% jej produktu krajowego brutto i ponad 11% jej eksportu. Rosja agresywnie realizuje zakrojone na szeroką skalę projekty inwestycyjne w regionie, dążąc do dalszego zintegrowania Arktyki z jej tkanką gospodarczą i siecią logistyczną. Północna Droga Morska, w szczególności, jest uważana za bezcenną ze względu na 40% krótszy czas tranzytu między Europą a Azją w porównaniu do tradycyjnych szlaków.
Jednakże międzynarodowe sankcje nałożone po inwazji Rosji na Ukrainę w 2022 roku wpłynęły na główne projekty energetyczne w Arktyce, w tym na przedsięwzięcie Arctic LNG 2 oraz znaczący projekt naftowy planowany przez Vostok Oil. W odpowiedzi Rosja ucieka się do wykorzystywania „floty cieni” statków, aby obejść te sankcje i kontynuować eksport ropy naftowej i gazu, przy czym zachodni sojusznicy aktywnie dążą do zamknięcia tych luk. Marie-Anne Coninsx, była ambasador UE ds. Arktyki, podkreśliła krytyczne strategiczne i ekonomiczne znaczenie Arktyki dla Rosji, zauważając, że dochody z eksportu energii z Arktyki pomogły sfinansować znaczną część rosyjskich działań wojennych na Ukrainie, pomimo sankcji. Podkreśliła również implikacje dla bezpieczeństwa, biorąc pod uwagę zdolności nuklearne Rosji w regionie.
Strategiczne ponowne zaangażowanie Zachodu
W porównaniu do utrzymującego się długoterminowego rozwoju Rosji w Arktyce, strategiczne skupienie Zachodu jest bardziej niedawne, w dużej mierze katalizowane przez agresję Rosji na Ukrainie. Analitycy z Centrum Analiz Polityki Europejskiej (CEPA) obserwują niezachwianą determinację Rosji do utrzymania pełnej kontroli nad swoją Strefą Arktyczną i ochrony żywotnych interesów wzdłuż Północnej Drogi Morskiej.
Historycznie, świadomość NATO w zakresie zagrożeń bezpieczeństwa w Arktyce była ograniczona, a region często był pomijany. Jednakże inwazja Rosji na Ukrainę, w połączeniu z niedawną integracją Szwecji i Finlandii z sojuszem, spowodowała znaczne wzmocnienie pozycji bezpieczeństwa NATO w Europie Północnej. Dla Unii Europejskiej Arktyka zyskała na znaczeniu zarówno z przyczyn geoekonomicznych, jak i bezpieczeństwa geopolitycznego. Zmiany klimatyczne dodatkowo przekształcają Arktykę, czyniąc jej rozległe zasoby naturalne i krytyczne minerały bardziej dostępnymi, jednocześnie otwierając nowe możliwości żeglugowe. Ten ewoluujący krajobraz przyciągnął zwiększone zainteresowanie nie tylko ze strony USA, ale także ze strony globalnych graczy spoza Arktyki, takich jak Chiny, sygnalizując szerszy międzynarodowy zwrot strategiczny w kierunku regionu.
Karolina jest specjalistką w dziedzinie raportowania rynków finansowych, a jej praca koncentruje się na precyzyjnym przekazywaniu najnowszych informacji o zmianach w sektorze biznesowym. Ukończywszy studia z zakresu administracji biznesowej, od lat tworzy teksty, które pomagają w lepszym zrozumieniu złożonych mechanizmów funkcjonowania gospodarki. Jej rzetelne i przystępne analizy przyciągają zarówno ekspertów, jak i osoby zainteresowane ekonomią.