Podczas gdy szkolnictwo wyższe jest powszechnie uznawane za kluczowy czynnik sprzyjający stabilności kariery na całym kontynencie europejskim, najnowsze dane ujawniają złożoną i czasami sprzeczną z intuicją zależność między dyplomem uniwersyteckim a perspektywami zatrudnienia. Analiza obecnych europejskich rynków pracy pokazuje, że, z jednym znaczącym wyjątkiem, absolwenci konsekwentnie doświadczają niższych stóp bezrobocia niż ogólna populacja. Ta rozbieżność podkreśla zróżnicowane warunki ekonomiczne i wpływ systemów edukacyjnych w różnych krajach, szczególnie zwracając uwagę na unikalną dynamikę w Turcji.
- Absolwenci studiów wyższych w Europie generalnie doświadczają niższych stóp bezrobocia niż populacja ogólna.
- Turcja stanowi wyjątek, gdzie stopa bezrobocia absolwentów jest wyższa niż dla ogółu społeczeństwa (wskaźnik 0,96 vs. średnia UE 1,55 w 2024 roku).
- Ten odmienny trend w Turcji utrzymuje się od 2011 roku, co wskazuje na głębokie problemy strukturalne.
- Gwałtowna ekspansja szkolnictwa wyższego w Turcji (np. 95 studentów na 1000 osób w 2019 r.) wyprzedziła wzrost liczby miejsc pracy wymagających wyższego wykształcenia.
- OECD wskazuje na obniżenie jakości kształcenia oraz niedopasowanie umiejętności absolwentów, zwłaszcza w obszarze STEM, do potrzeb tureckiego rynku pracy.
Dysproporcje w Stopach Bezrobocia w Europie
W 2024 roku, w 33 krajach europejskich, obejmujących państwa członkowskie UE, kraje kandydujące do UE oraz państwa EFTA, ogólna stopa bezrobocia dla osób w wieku 15–74 lat wykazywała znaczące zróżnicowanie, od niskiego poziomu 2,6% w Czechach do wysokiego 11,4% w Hiszpanii. Średnia stopa bezrobocia w całej Unii Europejskiej wyniosła 5,9%. Warto zauważyć, że kraje takie jak Grecja (10,1%), Turcja (8,8%), Serbia (8,6%), Finlandia (8,4%) i Szwecja (8,4%) odnotowały stopy powyżej 8%, co wskazuje na szersze wyzwania gospodarcze. Z kolei państwa takie jak Polska (2,9%), Malta (3,1%), Niemcy (3,4%) i Islandia (3,6%) wykazały się solidnymi rynkami pracy ze stopami poniżej 4%.
W przypadku absolwentów uniwersytetów, zdefiniowanych jako osoby z wykształceniem wyższym według klasyfikacji ISCED, stopy bezrobocia były generalnie znacznie niższe. W 2024 roku stopy te wahały się od zaledwie 1,4% w Czechach i Polsce do 9,2% w Turcji. Średnia UE dla osób z wykształceniem wyższym była znacznie niższa i wynosiła 3,8%. Po Turcji, najwyższe wskaźniki bezrobocia wśród absolwentów odnotowały Grecja (7,3%), Hiszpania (6,9%), Serbia (6,5%) i Francja (5%), choć nadal generalnie poniżej ich odpowiednich ogólnokrajowych stóp.
Turecka Anomalia: Odmienny Trend
Uderzającym wyjątkiem od europejskiego trendu jest sytuacja w Turcji, gdzie stopa bezrobocia wśród absolwentów uniwersytetów była w 2024 roku *wyższa* niż stopa bezrobocia w ogólnej populacji, odnotowując różnicę wynoszącą -0,4 punktu procentowego. Kontrastuje to wyraźnie z szerszym europejskim wzorcem, gdzie wyższe wykształcenie zazwyczaj zapewnia znaczącą przewagę na rynku pracy. Na przykład, Hiszpania odnotowała największą pozytywną różnicę, wynoszącą 4,5 punktu procentowego na korzyść absolwentów (11,4% ogółem vs. 6,9% dla absolwentów), podczas gdy średnia różnica w UE wyniosła 2,1 punktu procentowego.
Aby zapewnić bardziej znormalizowane porównanie tej dysproporcji, ilustrujący jest stosunek ogólnej stopy bezrobocia do stopy bezrobocia absolwentów. Stosunek poniżej 1 wskazuje, że absolwenci napotykają wyższe bezrobocie niż ogólna populacja, podczas gdy stosunek powyżej 1 oznacza coś przeciwnego. Turcja jest jedynym krajem ze stosunkiem poniżej 1, wynoszącym 0,96, co podkreśla jej unikalną strukturę rynku pracy w odniesieniu do szkolnictwa wyższego. W przeciwieństwie do tego, średni stosunek w UE wynosi 1,55, co oznacza, że ogólna stopa bezrobocia jest średnio o 55% wyższa niż wśród absolwentów uniwersytetów.
Kraje takie jak Rumunia (2,84), Słowacja (2,65), Bułgaria (2,63) i Węgry (2,50) wykazują najwyższe stosunki, co wskazuje, że absolwenci uniwersytetów w tych krajach doświadczają znacznie niższych stóp bezrobocia w porównaniu z szerszą siłą roboczą. Z kolei kraje takie jak Cypr (1,23), Szwajcaria (1,26), Niemcy (1,31) i Dania (1,32) wykazują stosunkowo mniejsze różnice między ogólnymi stopami bezrobocia a stopami bezrobocia absolwentów, co sugeruje zbliżone perspektywy zatrudnienia dla obu grup.
Kontekst Historyczny i Przyczyny w Turcji
Sytuacja w Turcji nie jest zjawiskiem nowym. Dane historyczne z lat 2004–2024 pokazują, że Turcja jest jedynym krajem, w którym absolwenci uniwersytetów konsekwentnie borykali się z wyższą stopą bezrobocia niż ogólna populacja. Trend ten obserwowano w 12 różnych latach, począwszy od 2011 roku. Według danych Eurostatu, żaden inny kraj europejski nie wykazał takiego wzorca ani razu w tym okresie. Ta uporczywa rozbieżność sugeruje głęboko zakorzenione problemy strukturalne w tureckim sektorze edukacji i pracy.
Mimo to, Turcja doświadczyła znacznej ekspansji swojego systemu szkolnictwa wyższego. W 2019 roku Turcja odnotowała najwyższy wskaźnik studentów uniwersyteckich w stosunku do populacji, wynoszący 95 studentów na 1000 osób, ponad dwukrotnie więcej niż średnia UE wynosząca 38. Wzrost ten jest częściowo przypisywany polityce rządu zapoczątkowanej na początku lat 2000., mającej na celu utworzenie uniwersytetu w każdej prowincji. Liczba uniwersytetów publicznych dramatycznie wzrosła z 53 w 2003 roku do 129 w 2018 roku, osiągając łącznie 204 uniwersytety (129 publicznych, 75 prywatnych) w 2024 roku. W 2022 roku Turcja miała trzeci najniższy odsetek absolwentów szkół wyższych w Europie (20,6% populacji w wieku 25–74 lat) po Rumunii i Włoszech, co wskazuje, że choć rekrutacja gwałtownie wzrosła, proporcja absolwentów w ogólnej populacji pozostaje stosunkowo niska.
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) ustaliła, że ta szybka ekspansja doprowadziła do braku równowagi. Ilość absolwentów szkół wyższych wyprzedziła wzrost liczby miejsc pracy wymagających dyplomu, co podważyło tradycyjne korzyści z wyższego wykształcenia na rynku pracy, takie jak łatwiejsze zatrudnienie i wyższe płace. W przypadku Turcji, to osłabienie było szczególnie widoczne w odniesieniu do stóp bezrobocia. OECD sugeruje ponadto, że szybkość ekspansji zagroziła jakości kursów wyższego kształcenia, pogłębiając spadek zwrotów z rynku pracy dla absolwentów. Dodatkowo, wydaje się, że istnieje znaczna luka między umiejętnościami wymaganymi przez rynek pracy a tymi nabywanymi przez studentów uniwersytetów w Turcji, o czym świadczy stosunkowo niski odsetek absolwentów kierunków STEM (nauka, technologia, inżynieria i matematyka).
Priorytety: Jakość i Trafność
OECD podkreśla, że polityka Turcji w zakresie szkolnictwa wyższego powinna teraz priorytetowo traktować podnoszenie jakości programów akademickich i zapewnianie ich trafności w stosunku do ewoluującego rynku pracy. Eliminowanie niedopasowania umiejętności i wspieranie edukacji w sektorach o wysokim popycie, takich jak STEM, mogłoby być kluczowymi krokami do ponownego zsynchronizowania korzyści z wyższego wykształcenia z wynikami zatrudnienia, nie tylko w Turcji, ale także w innych krajach europejskich borykających się z podobnymi, choć mniej dotkliwymi, wyzwaniami.
Anna ukończyła studia na kierunku finanse i rachunkowość, co dało jej solidne podstawy do zrozumienia dynamicznych procesów rynkowych. Przez ponad dziesięć lat pracowała jako dziennikarka ekonomiczna, specjalizując się w analizach trendów gospodarczych oraz raportach o wynikach finansowych wiodących firm. Jej teksty cechuje przejrzystość i rzetelność, co pozwala czytelnikom łatwiej interpretować skomplikowane dane ekonomiczne.